دائرةالمعارف شهر تبريز

www.tabrizinfo.com

1

ستارخان

ابراهيم حديدي

     ستارخان سردار ملي (1284-1332ق) فرزند حاج حسن قراجه داغي در منطقه قراجه داغ (ارسباران) در 32 كيلومتري مهاباد به دنيا آمد. سوابق زندگي او در دوران كودكي و نوجواني تا درگيريهاي جنبش مشروطه چندان معلوم نيست. از اطلاعات جسته و گريختهاي كه از وي به دست آمده، درمييابيم كه او با پدر خود در روستاهاي اطراف ارسباران به شغل پارچهفروشي مشغول بوده است.

     ستارخان پس از قتل برادرش اسماعيل به دست نيروهاي دولتي به همراه خانواده خود به تبريز مهاجرت كرد و در محله اميرخيز اقامت گزيد و از داشها و لوطيهاي آن محله شد.

     وي مدتي جزء سواران حاكم خراسان بود، از آنجا به عتبات عاليات سفر كرد، پس از چندي به تبريز بازگشت و به مباشري املاك محمدتقي صراف در سلمان مشغول گرديد. سپس به توصيه رضاقلي خان سرتيپ وارد خدمت قراسوران (ژاندارمري) شد و حفاظت راه مرند و خوي به او محول گرديد. چندي بعد مورد توجه مظفرالدين ميرزا (وليعهد) قرار گرفت، ضمن دريافت لقب خاني، از تفنگداران وليعهد در تبريز محسوب گرديد. ستارخان بنابر عادت لوطيگري در يكي از درگيريهاي خود با مأمورين محمدعلي ميرزا (وليعهد) در تبريز، مورد تعقيب قرار گرفت، از شهر گريخت و مدتي به راهزني پرداخت. سپس با وساطت بزرگان و معتمدين محل به شهر بازگشت و دلالي اسب را پيشه خود كرد.

     در سال 1325ق انجمن ايالتي آذربايجان به واسطه رشادتهاي ستارخان و باقرخان به آنان لقب سردار ملي و سالار ملي اعطاء نمود.

     با شروع انقلاب مشروطه در تهران و گسترش آن در سراسر كشور، مجاهدين و آزاديخواهان آذربايجاني و قفقازي به فرماندهي ستارخان و باقرخان به حمايت از مشروطيت قيام نمودند و در مقابل قواي 35 تا 40 هزار نفري اعزامي از مركز و خوانين محلي به فرماندهي عبدالمجيد ميرزا عينالدوله كه براي سركوبي قيام تبريز اعزام شده بودند به شدت مقاومت كردند و از تسلط آنها به شهر ممانعت نمودند. تبريز به مدت 11 ماه توسط قشون دولتي محاصره شد و از ورود آذوقه به شهر جلوگيري به عمل آمد. زندگي بر مردم بسيار سخت و طاقت فرسا گرديد. نهايتاً با وساطت قسنولهاي روس و انگليس و موافقت دولتهاي طرفين عدهاي از قواي روسيه به تبريز وارد شدند و راه جلفا را براي ورود آذوقه باز كردند. در نتيجه محاصره شهر به پايان رسيد و سربازان دولتي و خوانين محلي مخالف مشروطيت از اطراف تبريز دور شدند. بدين ترتيب نقشي كه ستارخان و باقرخان در دفاع از مشروطه و تبريز داشتند به پايان رسيد.

     با حضور سربازان روسي در تبريز موقعيت براي ستارخان و باقرخان سخت و خطرناك گرديد. آنها به اتفاق جمعي ديگر از سران آزاديخواه به قنسولگري عثماني پناهنده شدند. سپس تحت فشار روسها و بنابر دعوت آيتالله محمدكاظم خراساني به همراه جمعي از مجاهدين در روز هشتم ربيعالاول 1328ق به تهران مهاجرت كردند. در تهران استقبال شاياني از آنان به عمل آمد و از طرف مجلس شوراي ملي مورد تجليل قرار گرفتند و دو لوح نقرهاي طلاكوب به ستارخان و باقرخان اهدا گرديد و براي هر كدام ماهيانه مبلغ هزار تومان مقرري از طرف مجلس تعيين شد و در پارك اتابك (محل فعلي سفارت شوروي) اسكان يافتند.

     در جريان ترور آيتالله سيدعبدالله بهبهاني دولت مشروطه تصميم به خلع سلاح گروههاي مسلح گرفت، ستارخان با اين امر مخالفت نمود و با قواي دولتي به جنگ پرداخت در اين جنگ پاي او تير خورد و تسليم شد و 30 تن از نيروهاي وي كشته و 300 تن اسير شدند.

      وي چهار سال پس از اين واقعه در تاريخ 28 ذي الحجه 1332 درگذشت و در باغ طوطي در جوار حضرت عبدالعظيم به خاك سپرده شد.

منابع و مأخذ:

1. رئيسنيا، رحيم؛ ناهيد، عبدالحسين. دو مبارز جنبش مشروطه. تهران، آگاه، بي تا.

2. بامداد، مهدي. شرح حال رجال ايران. تهران، زوار، 1347، ج 2.

3. معين، محمد. فرهنگ فارسي. تهران، اميركبير، 1364، ج 5.

4. اطلاعات عمومي جاويدان (تاريخ معاصر). مترجم فريدون سبحاني. تهران، دنياي دانش، 1376.

3903-4ع   ستارخان سردار ملي	4345-4ع   سلطان ستاري، دختر ستارخان

4843-4ع   گروهي از مجاهدين مسلح مشروطهخواه محله ليلآباد تبريز	3063-4ع  1 . ستارخان، و عدهاي از مجاهدين مسلح تبريز

4-8ع   1. ستارخان 2. باقرخان، و عده اي از مجاهدين مسلح مشروطه خواه در تبريز	4365-7ع   1. ستارخان 2. باقرخان، و جمعي از مجاهدين مشروطه خواه در تبريز

1486-124ط	4842-4ع   ضرغام (از خوانين منطقه آذربايجان) و افراد تحت فرمان وي به هنگام محاصره شهر تبريز در دوره مشروطه

4844-4ع  شكراله خان شجاع نظام و عدهاي از خوانين آذربايجان طرفدار محمدعلي شاه	3478-1ع   باسكرويل (معلم آمريكايي مدرسه جمهوريان پروتستانت) از طرفداران و كشتهشدگان انقلاب مشروطه در تبريز

4378-7                       ستارخان و فرزند خردسال وي يدالله ستاري	4634-1ع  ستارخان و باقرخان به هنگام اقامت در عمارت وزير مخصوص در تهران

3803-1ع 

 ورود ستارخان و باقرخان به تهران از دروازه گمرك

برگرفته ازسايت : www.iichs.org

موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران

---------------------------------------------------------------------------

2

ستارخان

محمود ميرزاحسيني

     ستارخان فرزند حاج حسن قراجه داغي پس از مجاهدتهاي بسيار در راه كشور كه منجر به اعاده مشروطه توسط محمدعلي شاه گرديد، از طرف مجلس ملقب به سردارملي گرديد و در اوايل فروردين 1289 به اتفاق باقرخان و مجاهدين با تجليل مردم از تبريز وارد تهران شد. به دنبال قتل آيتالله سيد عبدالله بهبهاني، ميرزاعليمحمد خان تربيت و سيدعبدالرزاق خان رئيس دارالصنايع، مجلس شوراي ملي قانون خلع سلاح را تصويب كرد و دولت بر آن شد تا به صورتي مسالمتآميز قانون مذكور را اجرا نمايد و بر اين اساس ملاقاتهايي بين مجاهدين و نمايندگان دولت و مجلس، هم در محل استقرار مجاهدين در پارك اتابك (محل فعلي سفارت روسيه) و هم در مجلس صورت گرفت اما اين مذاكرات بي نتيجه ماند و درگيري بين آنان و قواي دولتي كه پارك را در محاصره داشتند آغاز شد كه نهايتاً با زخمي شدن ستارخان و كشته شدن تعدادي از طرفين درگير، خلع سلاح انجام شد. 13 فقره سند ضميه اين متن، همچنين بيانگر عزم راسخ ستارخان در دفاع از مشروطه، مجلس و آزادي بيان بوده و به احتمال بروز اغتشاش در غرب كشور و آذربايجان در صورت بي توجهي به آراء ايشان، پرداخت مقرري به خانواده وي كه در عسرت ميزيستهاند، و پناهندگي او در شهبندري عثماني اشاره شده است.

     اين مجاهد نستوه در 25 آذر 1293 در تهران به سراي باقي شتافت و در باغ طوطي واقع در جوار بقعه حضرت عبدالعظيم (ع) مدفون گرديد.

17042  تلگراف ستارخان و باقرخان (از تبريز) به انجمن ايالتي خراسان مبني بر پناهنده شدن بالاجبار در شهبندري عثماني از شدت تجاوزات استيلاجويانه مهمانان جديد [قواي روسيه]	45 و 17044   نامه جوابيه جواد سعدالدوله كفيل رياست وزرا به انجمن ايالتي خراسان مبني بر تحصن ستارخان و باقرخان در شهبندري عثماني در اعتراض به تصميم توقيف اموالشان به بهانه خسارات وارده به راه تبريز در جريان درگيري مشروطهخواهان با مستبدين، و قول خروج قواي روس از تبريز در آينده نزديك

	46 و 5145ق   نامه ستارخان و باقرخان به نايبالسلطنه دائر بر لزوم تبعيد عناصر مخل در مشروطه

	5132ق   نامه ستارخان به عضدالملك نايبالسلطنه مبني بر اعلام پايداري در حراست از مشروطه و برحذر داشتن اشخاص مغرض از مداخله در امور مجلس

23 و 5122ق   اعتراض ستارخان، باقرخان، و... به عليرضا عضدالملك نايبالسلطنه به جهت مسامحه دولت در حل مشكلات و برخورد با ناقضين امنيت و دستگيري قاتلين حجتالاسلام بهبهاني علي رغم قول اقدام پس از افتتاح مجلس و تشكيل كابينه

31 تا 20228   متن تلگراف حضوري تهران به تبريز مبني بر شرح نحوه درگيري قواي دولتي با مجاهدين متحصن در پارك اتابك جهت خلع سلاح آنان، مجروح شدن ستارخان و انجام خلع سلاح

27 و 5526ق   گزارشي مبني بر شايعه بروز اغتشاش در آذربايجان در صورت عدم توجه دولت به آراء ستارخان؛ نياز كشور به نايبالسلطنهاي كاردان و هوادار مشروطه جهت اداره كشور به واسطه ناتواني مجاهدين در اين زمينه

40-1429 / نامه وزارت ماليه به رياست وزرا: عدم وجود محلي در وزارت مذكور جهت پرداخت شهريه سال قبل مرحوم ستارخان	152-1097  نامه رياست وزرا به ميرزامحسن و اعلام ناممكن بودن پرداخت شهريه ورثه مرحوم ستارخان به يدالله خان فرزند ايشان

21-17-144م  درخواست حاج عظيم، برادر ستارخان از مجلس جهت تأمين مخارج خود و ساير بازماندگاني از خانوادهي آن مرحوم كه تكفل آنان را عهدهدار است، با توجه به مخالفت دولت با واگذاري يكي از دهات شجاعالدوله به آن در ازاي خسارات مالي و جاني وارده بر آنها توسط نامبرده در جريان نهضت مشروطه	20-17-144م   پاسخ رياست وزرا به وزارت ماليه: تسريع در تهيه لايحه برقراري ماهانه 60 تومان مقرري براي عظيم خان برادر ستارخان جهت ارائه به مجلس به پاس فداكاريهايش در جريان نهضت مشروطه، و كافي نبودن سوابق دولتي وي به منظور برقراري حقوق بازنشستگي

81 و 80-33-144م   نامهاي به مجلس شوراي ملي متضمن فداكاريهاي افراد مبارزي چون ستارخان و باقرخان جهت برقراري عدالت، مشروطيت، آزادي افكار و حفظ مجلس شوراي ملي، ضمن بيان خدمات خويش، درخواست برقراري مقرري در حد شهريه ستارخان و باقرخان و يا پرداخت خسارات وارده به خود

21-33-144م 

 درخواست از مجلس شوراي ملي به منظور موظف نمودن وزارت ماليه به پرداخت ده ماه شهريهي معوقهي ماهانه پانصد تومان پنجاه نفر بازماندگان ستارخان و عدم وقفه در اعاده مقرري ماههاي بعدي

برگرفته ازسايت : www.iichs.org

موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران

برگشت به ليست